Nieuwe beeldvormende technieken bij de diagnostiek van het prostaatcarcinoom Samenvatting In dit artikel worden beeldvormende technieken besproken die worden gebruikt bij de diagnostiek van prostaatkanker en worden toekomstige ontwikkelingen op dit terrein belicht. Nieuwe en op dit moment bij voorkeur gebruikte beeldvormende technieken (prostaatspecifiek membraanantigeen (PSMA), positronemissietomografie met computertomografie (PET/CT) en whole-body magnetic resonance imaging (MRI)) met diffusiegewogen opname, detecteren metastasen die met de traditionele technieken (botscan en computertomografie (CT)) onopgemerkt zouden zijn gebleven. Gegevens over de daadwerkelijk klinische functionaliteit van deze nieuwe technieken ontbreken echter nog. Dit leidt tot praktische dilemma’s bij de behandeling van patiënten met prostaatkanker, omdat de resultaten van grote klinische studies zijn gebaseerd op oude beeldvormende technieken. Deze dilemma’s kunnen pas worden opgelost als de diagnostische accuratesse van de nieuwe beeldvormende technieken, en de klinische consequenties van vroege detectie van metastasen, bekend zijn.

Voorwoord bij het themanummer gemetastaseerd prostaatcarcinoom

Future therapeutic strategies for metastatic prostate cancer Abstract During the last decade several new therapies have been investigated and approved for metastatic prostate cancer that greatly impacts patients’ quality of life and outcome. Nevertheless, optimal sequencing algorithms are still lacking, as are combinatory strategies that deliver long-term disease stabilization. Precision medicine, utilizing molecular profiles from tissue biopsies, will help us deliver optimal patient care by identifying patients that may benefit from targeted- and immunotherapy, and help guide treatment decisions by use of predictive biomarkers. Here, we present an overview of predictive biomarkers in prostate cancer, including mismatch repair and DNA damage repair deficiency, and promising novel targeted- and immunotherapies regimens, such as PSMA-radioligand therapy, PARP inhibition and PD-1/PD-L1 and CTLA‑4 checkpoint therapy. We anticipate that these agents in monotherapy and in combination regimens will alter uro-oncological patient management within the next ten years.

Op metastasen gerichte behandeling van prostaatcarcinoom Samenvatting Het aantal behandelmogelijkheden voor gemetastaseerd prostaatkanker en castratieresistent prostaatkanker is het laatste decennium belangrijk toegenomen. Van abirateron, enzalutamide, cabazitaxel en radium-223 is reeds een overlevingswinst aangetoond. In dit overzichtsartikel zullen we de huidige behandelmogelijkheden en de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van gemetastaseerd prostaatcarcinoom bespreken, onder andere nieuwe indicaties zoals ‘upfront’ abirateron, en mogelijke toekomstige behandelingen zoals 177Lu-PSMA-617 behandeling, en de ontwikkelingen op het gebied van immunotherapie. Ook zullen wij de huidige gegevens over de meerwaarde van behandelen van de patiënt met oligometastasen bespreken.

Het klinisch beloop bij gemetastaseerd prostaatcarcinoom Samenvatting Van de patiënten met een prostaatcarcinoom heeft 16% bij het stellen van de diagnose al botmetastasen. Nog eens 30% van de patiënten ontwikkelt later botmetastasen. Dit artikel biedt een overzicht van de literatuur over het klinisch beloop van het gemetastaseerde prostaatcarcinoom. Ook worden de resultaten gepresenteerd van twee Nederlandse studies naar het klinisch beloop bij prostaatcarcinoom. De meest frequent voorkomende relevante klinische problemen zijn: fractuur (10–15%), (in)complete dwarslaesie (10–15%), blaasontledigingsstoornissen waarvoor CIC, CAD, SP of een TURP (25%), symptomatische hydronefrose door obstructie van de distale ureter waarvoor een nefrodrain of JJ noodzakelijk is (5%), anemie waarvoor bloedtransfusie(s) nodig is (zijn) (35%), ziekenhuisopname vanwege aan het prostaatcarcinoom gerelateerde problemen (75%) en palliatieve bestraling(en) in verband met pijnlijke botmetastasen (55%). Tot slot wordt op hoofdlijnen een overzicht gegeven van de meest gangbare behandelingen van voornoemde problemen.

Lokale behandeling bij het primair gemetastaseerd prostaatcarcinoom Samenvatting Nog steeds heeft een substantieel deel van de patiënten met prostaatcarcinoom reeds metastasen ten tijde van het stellen van de diagnose. Uit recente literatuur blijkt dat bij deze patiënten lokale radiotherapie van de prostaat geadviseerd dient te worden, mits zij een lage metastaselast hebben (volgens de CHAARTED-criteria). In dit artikel wordt de beschikbare literatuur hieromtrent besproken.

Active surveillance voor prostaatkanker: vergelijking van uitkomsten tussen patiënten die wel of niet aan de PRIAS-criteria voldoen Samenvatting Er is onvoldoende bekend over de prognose van patiënten met prostaatkanker onder active surveillance (AS) die niet aan de PRIAS-inclusiecriteria voldoen. In een cohort van 1.000 patiënten uit zes ziekenhuizen werd onderzocht of ‘PRIAS-ongeschikte’ patiënten onder AS een hogere kans hadden op een ongunstigere PA na radicale prostatectomie (RP) en op metastasen. Van de 1.000 patiënten voldeed circa de helft niet aan de PRIAS-criteria. Zij hadden significant eerder tumorprogressie en een verhoogd risico op een positief snijvlak en ongunstige histologische uitkomsten na uitgestelde RP, vergeleken met patiënten die wél aan de PRIAS-criteria voldeden. In de totale populatie werd verder vastgesteld dat PSA-densiteit ≥ 0,2 een belangrijke individuele predictor is van biochemische progressie na RP en het ontwikkelen van metastasen.

Langetermijnresultaten van continent katheteriseerbare urostoma’s bij volwassenen met niet-neurogene of neurogene blaasontledigingsstoornissen Samenvatting Het doel van deze studie was de langetermijnresultaten te beschrijven van continent katheteriseerbare urostoma’s bij volwassenen voor neurogene en niet-neurogene indicaties. Er is een retrospectief onderzoek verricht naar de indicaties en complicaties van 41 patiënten die een continent urostoma aangelegd kregen in het Erasmus MC of het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) (van wie 29 vrouwen, gem. leeftijd 32 jaar, follow-up 52 mnd., 48 % ≥1 re-operatie). Patiënten die ten tijde van dit onderzoek het stoma nog in gebruik hadden (n = 32), ontvingen een vragenlijst over tevredenheid, continentie en katheterisatie. Deze werd ingevuld door 24 patiënten; zij meldden gemiddeld ‘veel verbetering’ in hun situatie. Het aanleggen van een continent katheteriseerbaar urostoma bij volwassenen gaat gepaard met een hoge kans op re-operatie. Toch rapporteert de meerderheid van de patiënten met een urostoma dat hun situatie verbeterd is.

Artificial intelligence

Jaarverslag prostatectomieregistratie NVU 2017 Samenvatting Het jaarverslag van de www.nvukwaliteit.nl prostatectomieregistratie laat een toename zien van het aantal geregistreerde ingrepen in 2017, terwijl het aantal ziekenhuizen dat de ingreep uitvoerde terugliep. Meer dan 80% van de prostatectomieën in de registratie werden robotgeassisteerd uitgevoerd.